برای نی و ارکستر زهی
آهنگساز حسین علیزاده
معرفی 33 آلبوم برتر پس از انقلاب (نی نوا)
بهراد
توکلی: نی نوا (نوای نی) ساخته حسین علیزاده بدون شک ماندگارترین اثر بی
کلام در تاریخ موسیقی ایران است . این جمله اگر چه در نگاه اول ، ممکن است
ادعائی بزرگ تلقی شود ، اما کافی ست به سالهای تب آلود دهه 60 شمسی
بازگردیم تا عمق تاثیر فراگیر آن را در توده های اجتماعی به راحتی مشاهده
کنیم . نفوذ نی نوا در اقشار مختلف مردم از بخش الیت جامعه تا طبقات متوسط و
حتی طبقه های ساده پیشه وری به حدی بود که به مانند سایر این قبیل آثار
حتی از نام خالق خود نیز پیشی گرفت! اکثر مردم آن را از رادیو و تلوزیون به
هر مناسبتی (از تیتراژ برنامه رادیوئی قصه صبح جمعه گرفته تا سوگواری های
مذهبی و ملی) می شنیدند و در خاطر حفظ می کردند بی آن که بدانند چه کسی آن
را آفریده ! در اینجا قبل از پرداختن به اثر به همین نقش رسانه ملی اشاره
ای کوتاه می کنیم این اشاره از آن جا ضروری به نظر می رسد که اقدام های این
نهاد رسانه ای در سی سال پس از انقلاب خصوصا در دهه 60 که موضوع معرفی
آلبوم های این سلسله نوشتار بوده حتی در جهت گیری های نهادهای نظارتی و نیز
هنرمندان نقش داشته است. در یک کلام صدا و سیمای جمهوری اسلامی از بدو
تاسیس متاسفانه هیچ گاه به حقوق هنرمندان حوزه موسیقی وقعی نگذاشته و نمی
گذارد. بدین معنا که آثار منتشره هنرمندان که توسط ناشران خصوصی به بازار
می آید ، به سادگی هرچه تمام تر از رادیو و تلوزیون پخش می شود .و در توجیه این اقدام خود آن را لطفی به هنرمندان می داند و منتی بر ایشان که آثارشان را مطرح می کند با چنین اندیشه ای دیگر پرداخت
حقوق هنرمند که معنائی ندارد به کنار ، اجازه و یا حتی آطلاع دادن به
هنرمند هم پیش کش ! سالهای اولیه پس از انقلاب حتی ملاک مجاز بودن موسیقی
نیز پخش از صدا و سیما بود طوری که حتی موسیقی سریال معروف هزاردستان علی
حاتمی را که زنده یاد مرتضی حنانه ساخته بود را حذف کردند زنده یاد حاتمی
به ناچار مجبور شد برای اجازه یافتن پخش اثر خود از تلوزیون موسیقی آلبوم
های بیداد و بی قرار (اثر مشکاتیان و جلیل عندلیبی ) را جایگزین موسیقی ای
کند که هنوز پروسه مجوزی آن روزگار را نگذرانده بود! بعدها هم که وزارت
ارشاد به طور جدی تری متولی صدور مجوز نشر برای آثار موسیقائی شد این رویه
استفاده بی رویه از آثار هنرمندان در صدا و سیما باقی ماند و این روند تا
به امروز هم ادامه دارد . در کنار این داستان تلخ، سنت تاسف
بار تری نیز در این رسانه رواج یافت که همانا استفاده ابزاری از آثار
هنرمندان برای مقاصدی بود که در بسیاری از موارد با انگیزه های خالق اثر در
تعارض جدی قرار داشت در پاره ای موارد این تعارض چنان جدی بود که هنرمندان
برای به تاراج نرفتن حداقل مالکیت معنوی بارها
مجبور به موضع گیری شدند . در مورد آلبوم مورد بحث نیز چنین بود علیزاده
بارها مجبور شد تا در گفتگو های مستقل و حتی بروشور آلبوم (که سالها بعد
منتشر شد) توضیح دهد که ذهنیت ایجاد شده در باره نام آلبوم و انگیزه ساخت
آن تا چه حد با واقعیت فاصله دارد (شایع شده بود که نام اثر "نینوا" و به
نیت شهدای کربلا ساخته شده است)
ارتباط
گسترده نی نوا با اقشار گوناگون اجتماع تا امروز نیز پا برجای مانده و بر
آن نقش نوستالژیک آن سالها نیز افزوده شده است و چنین مدعائی که آن را
ماندگارترین اثر بی کلام موسیقائی تاریخ موسیقی ایران بنامیم چندان دور از
ذهن به نظر نمی رسد. این توفیق آنجا برجسته تر می نماید که در جامعه ای
محقق شده است که در طی سالها و شاید قرون متمادی موسیقی آن اصطلاحا
"خواننده سالار" بوده است فعالیت های علیزاده در دهه شصت و هفتاد به گونه
ای بود که نقش خواننده را در حد یک ساز در گروه یا ارکستر مطرح می ساخت و
نه بیشتر و این حرکت خلاف جهت بخشی از سنت موسیقائی سبب شد تا ذائقه
شنیداری جامعه تحت تاثیر قرار گرفته و موسیقی مستقل از خواننده بتواند نقش و
جایگاه خود را تا حدی تعیین و تبیین نماید. نی نوا به لحاظ بافت و ساختار
نیز دارای نکات مهم و برجسته فراوانی است که در اینجا به برخی از مهمترین
انها اشاره می کنیم . اثر نی نوا در پنج بخش برای ارکستر زهی (سازهای غربی)
و ساز نی ساخته شده است بافت ابداعی اثر که به صورت کنسرتو (به لحاظ
ساختار)برای ارکستر و یک ساز ایرانی شکل گرفته در نوع خود تا قبل از این
اثر بی نظیر است . تفکر اهنگساز در تنظیم ارکستر برای اجرای دستگاه نوا که
یکی از مهمترین ویژگی های آن وجود ربع پرده در پیش دانگ نوا است نیز بسیار
درخشان است علیزاده به گونه ای هوشمند ارکستر را بصورت پائین رونده (خلاف
روند ابتدائی درآمد نوا در ردیف) از دانگ دوم نوا آغاز کرده و در طول اثر
نیز اجرای ضروری و مهم پیش دانگ را تنها به ساز نی سپرده
است تا مجبور به تامپره کردن فواصل (تبدیل ربع پرده به نیم پرده ) نشود
این نگاه سرشار از آگاهی و خلاقیت علیزاده از عوامل بسیار مهمی است که در
نیل به وحدت اثر با فضای ایرانی دستگاه نوا بسیار موثر بوده است . از عوامل
دیگر نیل به چنین بافت منسجم ، متنوع و در عین حال با اصالتی روند توالی
گوشه ها در نوا ست و خلاقیتی که اهنگساز در گسترش ریتمیک این گوشه ها به
نمایش گذاشته است اثر به ترتیب بر گوشه های درآمد ، نغمه ، جامه دران و
نهفت استوار می شود که خلاقیت درخشانی در بسط ریتمیک آنها دیده می شود
خصوصا واریاسیون ریتمیکی که علیزاده در اجرای گوشه نغمه ارائه کرده است
واقعا بی نظیر است اما تفکر خلاق علیزاده در آهنگسازی این اثر به اینجا ختم
نمی شود به نظر من شاهکار علیزاده در لایه زیرین اثر قابل مشاهده است در
هارمونی و بستر ارکسترالی که برای ساز نی تعبیه شده است علیزاده بسیار
هوشمند دانسته که در نوشتن هارمونی برای اثر (چه هارمونی زوج و چه فرد) از
چه درجات و چه آکوردهائی استفاده
کند که حتی نت های محدوده بالائی اکورد از گستره مدال هر گوشه فراتر نرود و
نیز ملودی های گوشه های مدار فرعی نوا (مانند نیشابورک) را در بافت
ارکسترال با نگاهی کنترپوانتیک به گونه ای گنجانده است که از ارکستر زهی نه
تنها عامل به همر ریختن بافت و فضای اثر نشده بلکه تنوع و تکثری با المان
های وحدت بخش را بوجود اورده که واقعا اثر را به یک شاهکار هنری بدل ساخته
است. در مودر نی نوا سخن بسیار است و بحث های فنی تری را می طلبد که ظرائف
این اثر جاودانه را بیشتر شکافته و عنوان کنیم اما هم مجال کوتاه است و هم
قصد بر آن نیست که در این سلسله نوشتار ها به آنالیز فنی و دقیق آثار
پرداخته شود اما مستقل از هر شرحی نی نوا در موسیقی ایران به عنوان اثری
جاودان و غرور آفرین ماندگار مانده و می ماند.
منبع: روزنامه هفت صبح مورخ90.7.17
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر