رباعیات خیام

آهنگساز : فریدون شهبازیان
شعر خوانی و انتخاب اشعار : احمد شاملو
آواز : محمدرضا شجریان
ناشر : کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان / موسسه فرهنگی هنری ماهور

                    معرفی و نقد:بهراد توکلی

معرفی 33 آلبوم برتر پس از انقلاب (رباعیات خیام)

بهراد توکلی: رباعیات خیام از جمله آثار برجسته ای است که در سالهای اولیه پس از انقلاب توانست به دلیل همکاری مشترک سه تن از برجسته ترین هنرمندان معاصر یعنی زنده یاد احمد شاملو ، محمدرضا شجریان و فریدون شهبازیان و نیز محتوی ویزه اشعار حکیم عمر خیام از اقبال عمومی گسترده ای برخوردار شود در مورد آواز استاد محمدرضا شجریان تا کنون بسیار نوشته و به مناسبت دیگر آلبوم های این یگانه آواز ایرانزمین باز هم خواهیم نوشت شجریان در سالهای پایانی دهه پنجاه تا سالهای پایانی  دهه شصت هم در اوج توانمندی و پختگی قرار داشت و هم با هنرمندان طراز اول همکاری می کرد و این باعث شده تا اکثر آثار بی مانند او در این بازه زمانی خلق گردند در این اثر نیز شاهد اجرای پرتوان و کم نظیر او بر اشعار خیام در دستگاه ماهور و آواز اصفهان هستیم طرح کلی اهنگسازی اثر به آلبوم های دوگانه میعاد ساخته فریدون شهبازیان باز می گردد شهبازیان در این دو اثر و در پی ان در اثر رباعیات خیام به ارکستراسیون بسیار فنی و متشخص دست یافته که سخن از این اثر بدون اشاره به آن خالی از لطف است اگر چه در سالهای پایانی حکومت پهلوی و بس از انقلاب هنرمندان دیگری نظیر استاد فرهاد فخرالدینی و کامبیز روشن روان نیز در حوزه تلفیق سازهای ایرانی با ارکستر سمفونیک تلاش های بسیار داشته  و آثار ارزشمندی را نیز خلق کرده اند اما تمبر صوتی شهبازیان بسیار منحصر به فرد است و در واقع می توان گفت شهبازیان در این نوع ارکستراسیون به امضا شخصی خود دست یافته است شناخت او از موسیقی ایرانی در حوزه ملودی و ریتم و نیز بهره گیری از تمام ظرفیت های ارکستر و رنگ امیزی متنوع صوتی او در آثارش (هر چند در برخی لحظه ها به رمانتیسمی غلیظ که با فضای کلاسیک موسیقی دستگاهی در تقابل است نزدیک می شود) از ویزگی های منحصر به فرد اوست و صد افسوس که شهبازیان در سال های دهه 70 در حالی که می توانست با امتداد این مسیر نقشی تعیین کننده تر در موسیقی ایران ایفا نماید به اهتمام به تولید آثار موسیقی پاپ پرداخت و جامعه موسیقی را از شنیدن اثار بیشتری نظیر رباعیات خیام محروم ساخت . اما در اینجا لازم می دانم به بهانه معرفی این اثر اندکی و در حد بضاعت به بررسی نقش پر اهمیت شاملوی بزرگ در حوزه اندیشه و ادبیات و نیز آثار شنیداری او بپردازم. شعر خانی شاعران برجسته معاصر نظیر شاملو و اخوان به صورت آلبوم های شنیداری بخش مهمی از آثار موسیقی و شعر روزگار ما را تشکیل می دهد و بی گمان شاملو در این راستا بی بدیل است. شاملو متفکر و شاعر برجسته و پرتلاش زمانه ماست سخن گفتن از او در این نوشتار محدود بسیار دشوار است و تنها شاید بتوان قطره ای از دریای زلال و بی کران هنر و اندیشه او را چشید . آثار شنیداری شاملو که هنوز نیز در حال انتشار است از جمله اشعار خود او و نیز شعرای کهن و نوگرای ادبیات ایران و نیز ترجمه اشعار ادبیات جهان  گنجینه ای شنیداری را شکل داده که برای نسل ما و نسل های آتی بی گمان از جمله درخشان ترین آثار شنیداری به شمار می رود آثاری که با موسیقی بزرگانی چون مرتضی حنانه ، فریدون شهبازیان ، فرهاد فخرالدینی ، بابک بیات و دیگر بزرگان آراسته شده است  . شاید به جرات بتوان شاملو را به عنوان پر اثر ترین هنرمند معاصر قلمداد کرد شاعری که در سراسر آثارش از  اولین تا آخرین آنچه به وضوح در جای جای ان به وضوح به چشم می آید  شاه بیت شعر زندگی اوست : " آزادی" ! نگاه فرا ناسیونالیستی او به انسان ، به عنوان محور هستی شالوده تفکر او را شکل می دهد و تحقق مرتبت انسانی را جز در سایه آزادی میسر نمی داند آزادی از قیودی که اندیشه و حیات ادمی را در حصار خود زندانی می کند شاملو در فضائی که روشنفکری ایسم زده آن دوران آزادی را با نگاه های طبقاتی و یا ایدئولوژیک در زندانی خوش رنگ و لعاب نفی ای خود محصور می کرد ، با چشم ها ز حیلت صبح های نا بجای بارها و بارها هشدار داد و سخن گفت این نگاه او در انتخاب ها و ترجمه درخشان او به چشم می خورد از مقدمه درخشان ترجمه او بر کتاب "مرگ کسب و کار من است " نوشته روبر مرل در نفی نظام های توتالیتر (تمامیت خواه) گرفته تا ترجمه درخشان او از اشعار یاکووس کامپانل لیس شاعر یونانی خصوصا در مجموعه "مرثیه های ماوتهاوزن" (دختران آشویتس) که نگاه او را به انسان به دور از نژاد و مذهب و جغرافیا به بهانه های مختلف تاریخی و اجتماعی نشان می دهد نفی سلطه و ستم و نگاه به آرمان آزادی او را بدون شک زیبنده لقب جاوید " شاملو ، شاعر بزرگ آزادی " ساخته است . عشق و علاقه شاملو در کنار نگاه نقادانه او به ادبیات ایران و جهان از او مجموعه ای بی بدیل و چند وجهی  بوجود آورده شاملو همانگونه که اشاره شد سرمنشا تولید آثار شنیداری بسیاری  در تاریخ معاصر شده است که در اینجا این نوشتار را با اشاره به برخی از انها به پایان می بریم : " کاشفان فروتن شوکران" (شعر و صدای احمد شاملو با موسیقی فریدون شهبازیان) " نیما " ( شعر های نیما یوشیج با موسیقی فرهاد فخرالدینی) "اشعار حافظ و مولانا " (دو آلبوم مستقل با موسیقی فرهاد فخرالدینی) "رباعیات خیام" ، "لورکا" و  ده ها اثر دیگر .

 یاد و خاطره و اندیشه او جاوید باد

منبع: روزنامه هفت صبح مورخ 8/8/90