به دور از هیاهو و جنجال

     تک نوازی تار(به یاد میرزا حسینقلی)

مهدی فلاح صفا، پژهام اخواص

نشر ماهور

زمان کل: 59 دقیقه و 19 ثانیه

                        معرفی و نقد: بهراد توکلی

به دور از هیاهو و جنجال

بهراد توکلی: اثر تکنوازی« مهدی فلاح صفا» سوای اندکی مسایل فنی از قبیل عدم کنترل کنتراست مناسب میان شدت ریزها و تک ها در برخی از قطعات ضربی، به لحاظ بازسازی شیوه ی نوازندگی اصیل موسیقی ایران بسیار ارزشمند است. خصوصا این که او تا حدود زیادی توانسته به این مهم دست یابد. مهدی فلاح صفا ( به تعبیر درست «داریوش پیرنیاکان» در بورشور اثر) به دور از هیاهو و جنجال های زود گذر به اصطلاح نوآورانه، فارغ البال به دنبال دستیابی به شیوه ی کلاسیک و اصیل نوازندگی موسیقی ایران بوده و تا حدود بسیاری نیز موفق عمل کرده است.

این اثر در دو بخش دستگاه ماهور و آواز اصفهان اجرا شده و از نکات مثبت آن انسجام جمله بندی و حسن سلیقه در به کارگیری جملات ردیف میرزاها، «نی داوود» و «شهنازی» است. این نکته شاید بارزترین ویژگی کار او باشد. تلاش ستودنی او را ارج نهاده و برای او موفقیت در ادامه ی مسیر هنری را آرزو می کنیم.

منبع: فرهنگ و آهنگ شماره 19

آوازهای جناب دماوندی و حسینعلی نکیسا

  آوازهای جناب دماوندی و حسینعلی نکیسا

موسه فرهنگی هنری ماهور

مدت:71 دقیقه و 21 ثانیه

                    معرفی و نقد: بهراد توکلی

.

منبع خوب تاریخی

بهراد توکلی: انتشار آثار گذشتگان موسیقی که در سال های اخیر توسط موسسه ی فرهنگی هنری ماهور که اینک بیستمین سال فعالیت خود را آغاز کرده، رخدادی است که جدا از مسایل حاشیه ای نقش به سزایی را در شناخت و آگاهی طیف متخصص و نوازندگان نسل امروز موسیقی ایفا کرده است. هرچند به اعتقاد برخی پالایش کامپیوتری این آثار سبب تغییر در کلیت صدادهی اصلی ساز قدما شده اما وجود این آثار ودر دسترس بودن آنها همان گونه که اشاره شد، بسیار مفید است. آلبوم تازه انتشار     یافته ی فوق شامل آثاری است که حدود سال 1291 شمسی ضبط شده و شیوه ی آواز خوانی «جناب دماوندی» و «حسینعلی نکیسا» در این اثر می تواند برای علاقه مندان به بررسی شیوه ها و تکنیک های آوازی و نیز کیفیت بیانی آن دوره موثر باشد. آوازهای این دواستاد توسط ساز استادان « میرزا حسینقلی» (تار)، «حسین خان اسماعیل زاده» (کمانچه) «مرتضی خان نی داود» (تار)، «علی اکبر شهنازی»(تار) و «ابراهیم منصوری» (ویولن) همراهی شده که در این نوع خود برای علاقه مندان به موسیقی آن دوره بسیار ارزشمند است. شنیدن این آلبوم را برای علاقه مندان موسیقی کلاسیک ایرانی توصیه می کنیم.

منبع: فرهنگ و آهنگ شماره 19

دفتر تار و آواز

      دفتر تار و آواز

جلیل شهناز، علی رستمیان، فریار دیبا

موسسه چهارباغ

مدت: 72دقیقه و 20 ثانیه

                      معرفی و نقد: بهراد توکلی

گزیده ای از مکتب اصفهان

بهراد توکلی: اثر«دفتر تار و آواز» از چند زاویه قابل توجه است. تار«شهنار» به خودی خود دارای ارزش های موسیقایی بارز و برجسته است. نظام جمله پردازی، لهجه و شیوه ی بیان منحصر به فردش که از مکتب اصفهان منشا می گیرد، اگرچه  با مکتب کلاسیک ردیف میرزاها فاصله دارد اما یکی از مکاتب رسمی موسیقی ایران است.«رستمیان» نیز در این اثر سعی کرده است تا خود را به این مکتب نزدیک نماید و یکی از نکات مثبت این اثر همین موضوع است.

مکتب آواز اصفهان که ساز را نیز در طول تاریخ زیست خود تحت تاثیر قرار داده، دارای ویژگی های متعددی است که از آن جمله می توان به ساختار تغزلی آن اشاره کرد. بررسی ویژگی های مکتب اصفهان در این مجال نمی گنجد و خوانندگان محترم در صورت تمایل می توانند به مقاله ی «نگاهی به مکاتب آوازی ایران»(شماره ی 4 فرهنگ و آهنگ) مراجعه کنند.

آلبوم دفتر تار و آواز اگر چه  به خاطر آنچه که ذکر شد دارای ویژگی های مثبت است، اما از برخی کم سلیقگی ها علی الخصوص در طراحی و چاپ دفترچه نمی توان چشم پوشید.

منبع: فرهنگ و آهنگ شماره 18

ایران هنگام کار است

       ایران هنگام کار است

گروه نهفت به سرپرستی جهانشاه صارمی

حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی

مدت:46 دقیقه و 19 ثانیه

                   معرفی و نقد: بهراد توکلی

یک تلاش ستودنی

بهراد توکلی: ارزش گذاری بر اثر بسیار دشوار است. چرا که «جهانشاه صارمی» 10 سال است با عشق و علاقه ای وصف ناشدنی به کار پایه ای با جوانان زیر 14 سال پرداخته و با وجود تمام سختی های راه توانسته گروهی را ایجاد کند و حفظ کند که امروز با افتخار می نویسد که سن اعضای گروه در این اثر 15 تا 22 سال است. این تلاش و عشق و علاقه ی اعضای گروه را با صدها ستاره نیز نمی توان ارزشیابی کرد چه رسد به 5 ستاره ی معمول ویترین فرهنگ و آهنگ!

اما از سوی دیگر ضعف های بی شماری در این اثر دیده می شود که البته آن بخش که مربوط به تجربه و سن کم نوازندگان است (نظیر نوانس و عدم توانایی در ظرایف اجرایی) قابل چشم پوشی است، اما بسیاری از ایرادها می توانست با درایت و تجربه ی صارمی مرتفع شود که در اینجا به پاره ای از آنها اشاره می شود:

اول، عدم انتخاب متناسب رپرتوار با توان اجرایی گروه: این اثر را نمی توان بازسازی آثار قدما دانست چرا که با لحن و بیان هنری و ظرافت های اجرایی اعم ازاکسنت ها، نوانس و ادوار ریتمیک با نمونه های اصلی فاصله ی بسیار دارد و نیز همان طور که گفته شد با توجه به سن نوازندگان، این امر اجتناب ناپذیر می نماید اما صارمی با تجربه می توانست از رپرتوار ساده تری برای گروهش بهره ببرد.اجرای پیش درآمد اصفهان «استاد شهنازی» با آن منطق پیچیده ی ادواری اش (البته در نمونه های اصلی)، یا اجرای سرود گونه ی تصنیف دشتی «مرتضی نی داوود» که از ابتدایی ترین اکسنت های معمول ریتمیک حتی در اجرای شش ضربی ارایه شده نیز محروم است، نمونه هایی از سنگینی رپرتواری برای گروه «نهفت» است.

دوم، فرم و بافت کلی اثر:این اثر از دوجنبه به لحاظ ساختاری در تعارض با محتوای قطعات است، اول آن که چینش قطعات از فرمی کلاسیک پیروی نمی کند و این تعارض با انتخاب آثار کلاسیک نامانوس می نماید و دوم آن که بافت وصل قطعات ( بخش های آوازی) به لحاظ جمله بندی و نیز کیفیت نه چندان بالای فنی اجرایی به شدت با فرم درونی و غنی قطعات متعارض است. شاید این اثر را اگر به صورت مجموعه قطعات می شنیدیم به مراتب دلپسندتر می بود.

منبع: فرهنگ و آهنگ شماره 17

نغمه ی ساز ضربه ی آغاز (دونوازی تار و تمبک)

نغمه ی ساز ضربه ی آغاز (دونوازی تار و تمبک)

ارژنگ سیفی زاده، نوید افقه

نشر چهار باغ

مدت: 52 دقیقه

                           معرفی و نقد: بهراد توکلی

زود است قضاوت کنیم...

بهراد توکلی: تار نوازی نوازنده ی جوان «ارژنگ سیفی زاده» به همراه تمبک «نوید افقه» در آلبوم «نغمه ی ساز ضربه ی آغاز» از زوایای مختلفی قابل بررسی است. این اثر و آثار مشابه را به لحاظ جریان شناسی موسیقایی می توان در یک نقد بررسی کرد. شیوه های تدریس در هنرستان های موسیقی و تاثیر آن در ذهن هنر آموزان مقوله ای مهم است که در فرصتی دیگر به آن خواهیم پرداخت. در این اثر ارژنگ سیفی زاده میان دو مقوله ی بیان هنری ناشی از رشد در خانواده ای هنرمند و سیستم آموزشی هنرستان در کش و قوس است، این کش و قوس از شیوه ی نوازندگی او گرفته – که در قطعات ضربی و جملات آوازی با هم در تعارض اند- تا رپرتوار اجرایی و انسجام فرم احساس شود. قسمت اول آلبوم در دستگاه سه گاه به لحاظ فرم کلی هر چند باز از فرم کلاسیک موسیقی ایران فاصله دارد، اما به لحاظ جمله بندی بخصوص در جملات آوازی دارای ساختاری نسبتا منسجم است اما در بخش دوم که به نام دشتی نواخته شده جای بحث بسیار است:

اول، تنها وجه تسمیه آواز دشتی با آنچه که شنیده می شود با کمی تسامح، نظام درجات است و به باور نگارنده نظام توالی درجات بیانگر تنها یک خصوصیت سیستماتیک طبقه بندی شده دستگاه یا آواز است که در مورد متعلقات شور این توالی اصوات مشترک است.

دوم، فرم و ساختار دارای ایرادهای ساختاری است. خود سیفی زاده در بروشور چنین می نویسد:« بخش واپسین ( بخش دوم)با آمیزه ای از الحان موسیقی ملی و محلی در آواز دشتی تدوین گردیده است، قطعه ی بیان (برگرفته از لحن قدیمی « کریشیم») و قطعه پایان (برداشتی از موسیقی کردی) به صورت چند صدایی طراحی و اجرا شده است» و در ادامه می نویسد:« این حرکت به صورت خودآگاه ایجاد شده تا امکانی ایجاد کند، اولا برای دوری جستن از کلیشه های رایج در همنوازی متداول، ثانیا بشود قدری از امکانات صوتی یک ساز را به طور همزمان و در مراتب صوتی مختلف نشان داد.» نکته ای – که بنا بر محدودیت بیان مطالب در بخش مرور آثار مجله به ناچار مجبور به اختصار در بیان آن هستیم- لازم به اشاره است که اساسا از زمان شروع ضبط موسیقی در ایران تا به امروز، راهکاری که سیفی زاده برای گریز از آنچه که او کلیشه می خواندش، کلیشه ای است بسی تکراری که از «وزیری» تا به امروز بارها و بارها تکرار شده و در دهه های اخیر نیز توسط هنرمندانی صاحب نام تجربه شده است و حاصل این تجربه هم مشخص است، به دور از آن که بخواهیم این حرکت تاریخی را ارزش گذاری کنیم.

اما سوای آنچه ذکر شد لازم است به نقاط قوت کار از جمله تکنیک مناسب نوازندگی سیفی زاده و احساس قوی او اشاره شود، ضمن آن که بسیاری از آنچه که از دید نگارنده نقاط ضعف اثر محسوب می شود در قیاس با سن و تجربه ی سیفی زاده قابل اغماض است. عشق و علاقه ی او به موسیقی ایرانی و پشتکار و تلاش خستگی ناپذیرش در تولید این اثر بسیار ستودنی است و مسلما بسیار زود است که در مورد سیر اندیشه ی هنری او قضاوت کنیم...مشتاقانه منتظر شنیدن آثار بعدی او هستیم.

منبع: فرهنگ و آهنگ شماره 17

عشق آمد

                            عشق آمد

اصغر وفایی (آواز) محمد یزدان پناه ( سه تار)

انتشارات امور فرهنگی دانشگاه تهران

مدت : 45 دقیقه و 35 ثانیه

                          معرفی و نقد: بهراد توکلی

.

یک اثر دانشجویی

بهراد توکلی: برخورد ناشی از برداشت های مقامی از نظام موسیقی دستگاهی در سال های اخیر موچب پیدایش آثاری در موسیقی ایرانی  شده است که از نظام زیبایی شناسانه جمله پردازی موسیقی دستگاهی فاصله دارد. این نوع موسیقی که به دلیل طبیعت تنبور در سال های پایانی دهه ی 60 با آثار «شهرام ناظری» و «گروه تنبور شمس» معرفی شد و سپس با تئوری های مدال مبتنی بر نظریات مطرح شده در موسیقی دستگاهی طی دو دهه ی اخیر به یک جریان بدل شد، در بهترین تولیداتش( نظیر آثار گروه«دستان») نتوانست به طور چشمگیر در میان توده های مردمی و هنرمندان جایگاه مناسبی پیدا کند. شاید بتوان با تامل این اثر را که به لحاظ کیفیت نوازندگی سه تار و آواز کپی دسته چندمی به لحاظ بافت از آلبوم« سفر به دیگر سو» اثر گروه دستان محسوب می شود، یک اثر دانشجویی به حساب آورد، اما با آثار جدی موسیقایی فاصله ی بسیاری دارد.

این آلبوم از دو تصنیف از ساخته های خواننده به مناسبت سال مولانا تهیه شده است و کلا فضای مدال درآمد و تاکید روی    درجه ی سوم آواز اصفهان فضایی تکراری را ایجاد می کند و سبب می شود تا بگوییم « ای کاش دانشگاه تهران با شخصیت بزرگ تاریخ هنر و عرفان سرزمینمان حضرت مولانا برخورد شایسته تری انجام می داد».

منبع: فرهنگ و آهنگ شماره 15

قافله سالار موسیقی ایران

چهارگاه

محمدرضا لطفی

(بداهه نوازی تار به همراه تمبک هومان پورمهدی)

موسسه فرهنگی هنری« آوای شیدا»

مدت: 40 دقیقه و 4 ثانیه

        معرفی و نقد: بهراد توکلی

قافله سالار موسیقی ایران

بهراد توکلی: آثار «محمدرضا لطفی» همواره کانون توجه موسیقی دانان و علاقه مندان موسیقی در ایران بوده است، کیفیت بالای اجرا و جمله پردازی های بدیع و پر احساس و حضور مستمر او در عرصه ی موسیقی ایران و وجود پیروان زیاد در عرصه ی نوازندگی، او را به قافله سالار موسیقی ایران تبدیل کرده است. به جرات می توان گفت که او بزرگ ترین تکنواز موسیقی ایران در دوران معاصر است. در اثر« همیشه در میان» شاهد دو اثر از آثار لطفی هستیم؛ یکی« کنسرت کلن »در سال 1986( سه تار) و دیگری دونوازی با « ناصر فرهنگ فر» در اوایل دهه ی شصت (تار). کنسرت کلن شامل یک اجرای روحانی با سه تار است، سرشار از خلق بداهه ملودی های بدیع در دستگاه شور. بیش از پنجاه دقیقه تکنوازی سه تار در یک کنسرت از شاخصه های قابل توجه این بخش از آلبوم است. نکته ی جالب در 40 سال فعالیت مستمر لطفی در عرصه ی موسیقی ایران آن است که بدانیم او در جمع هم عصرانش بیشترین حضور را در عرصه ی تکنوازی داشته و این نکته ی بسیار قابل تاملی است- که شایسته است او را همیشه در میان بدانیم. در سی دی چهارگاه از این آلبوم، چند ویژگی بارز به چشم می خورد؛ اول آن که در این عصر لطفی کرسی بندی جدیدی در نظام گوشه های چهارگاه ارایه کرده است. آواز دلکش در چهارگاه و توقف طبقه ی پنجم راه اصلی چهارگاه از ابداعات او در این اثر به شمار می رود. دوم آن که در این اثر لطفی بدون آن که از کیفیت بیانی موسیقی کاسته شود از مضراب معمول ریز استفاده نکرده است(!) و این نشان از توانمندی و بیان منحصر به فرد او در موسیقی ایرانی دارد.نکته ی دیگری که لازم می دانم به آن اشاره کنم اطلاع رسانی مناسب موسسه ی «آوای شیدا» و شخص لطفی در بروشورهای تولیدات این موسسه است- که حتی در آلبوم همیشه در میان دامنه ی آن به مباحث تئوریکی موسیقی ایرانی نیز کشیده شده است- که در نوع خود سنت جالبی است.

منبع: فرهنگ و آهنگ شماره 15